Archives de catégorie : Inganzo y’abasizi

site amak Couverture_1

NYUNGURA NYINSHI

Nyungura nyinshi wowe uzitanga

Uzi icyo zizamarira uwo uhaye

Na we akazaziraga indagizo ze

Ndavuga abo Iyakare yamutije

 5    Mu buzima bugufi amara ku isi

Ayifasha mu mirimo yamushinze

Ngo iyi si yayo igumye iyineze

Ihunde ituze ibiremwa byose

Yayiteretse ho ku bw’urukundo

10   Ndetse n’ubuntu butagereranwa.

Nyungura nyinshi wowe uzitunze

Ingabire zinkomereza inganzo

Idasoba ngo isobanye abo isusurutsa

N’abo yungura indi migambi

15   Iranga ingenzi zo n’amasonga

B’ingiro zigaragarira bose

Barangaje imbere imbaga ikura

Irangamiye ahaganje ibyiza

Ibikorwa by’umucyo ari cyo kirango

20   Cy’abitanga ngo isi isagambe.

Nyungura nyinshi wowe uzigenga

Imbaraga zikora imirimo iramba

Izungura ingero nziza amaza

Azuririraho ahanga ibirama

25   Asenya ibiremaza aya marere

Abyaza inzoza inzozi z’abazima

Baharanira inyungu zitaronda

Umuntu agatsiko ishyanga akoko

Kuko izisangiwe zihashya ishyari

30   Iyi si idutunze ikagira ituze.

© KURAZIKUBONE Stanislas
Vienne, 18 Kamena 2022

 

 

Incike y’Ishyaka irica

185_carte_vignette_RWInyandiko iri hasi aha ni iya Nsabimana Evariste. Irasesengura, ku buryo buhanitse, incike y’ishyaka. Ifite amapagi 13. Tubashishikarije kuyisoma yose uko yakabaye. Irimo ireme n’amasomo byafasha benshi muri twe. Dore agace gato twabahitiyemo.

 

1. Gucika

Ngo ibijya gucika bica amarenga! Amashyaka avuka mu Rwanda mu nkubili ya Revolisiyo yo mu 1959, yavukanye Ubwiko abuminjiliyemo ubwenge bw’Abanyrwanda u Rwanda rwuzuramo ibico maze ibintu biracika ibindi biradogera !

Yavukanye Ubukenya, agenda akenyuka ruhongohongo kugeza ubwo hasigaye rimwe ry’Intungarutoki. Mwibuke rero ko inkingi imwe itagera inzu.

Limwe reo ryaratanganitse, rirasanya ndetse ririyasira ryigarurira u Rwanda.

Ryumva ko nta rindi; riba ikinege muri urwo rwego u Rwanda ruba ruragumbashye, ruba Ingumba. Andi mashyaka ntiyagwingiye gusa yaragwengeye, aragwangara na bene yo rurabokama ; ntiyabaye incike gusa yabaye incibwa kuko ntaho yari agihagaze.

Umuntu yakwumva rero ko ba nyirayo babaye ba Mbuzamamenero, no kurya iminwa ntibyari bikibashokoye, basigara batunzwe no guhekenya amenyo.

Kandi uhekenya amenyo ntaba ayahekenyera Nyirukumubangamira gusa ahubwo burya ni we aba ahekenya. Ku Munsi wa Simusiga akamumira bunguri.

Abadahekenye amenyo kuko bumvaga batabangamiwe bari ahabo nka rwa Ruheri. Nta n’ubwo biriwe baruca ngo barumire kuko urwabo rusanzwe mu nda niho ndaro yarwo. Nguwo umuvumo wavumbukanye n’Amashyaka; aho gutekereza cyane ngo batobore batikure ijambo, bahitamo Guha amashyi Nyirurwanda.

Twumve gusa ko rimwe na rimwe muri ayo mashyi haba havanzemo Inshyi ; mu Mpundu harimo Induru naho mu Masengesho ahanini huzuyemo Guhinza.

Ngurwo urupfu rw’u Rwanda! Ukuboko kumwe kurya bihora

Ngo ntawe utira uwo batongana ! Ubundi uwo mutongana ni uwawe !

Ishyaka rero ritagira andi biva inda imwe riba aho nta kwa gutongana maze bikariviramo kwitonganya. Byanze bikunze muri rimwe hiremamo menshi, aho kubyara intonganya hakavukamo amahari agenda akagusha ku Mahano.

Hikubitamo Ubutoni buturanye n’Ubutiriganya bigahita bivumbura Ubwindura ; bwandura kurusha Macinya. Bishya rero bishyira kugagara, n’uko umugogo w’ishyaka ukagarama. Nguko gucika kw’ishyaka ariko akenshi ntibicira aho kuko bishobora no kubyara kwicuza.

2. Kwica

Ishyaka ni ryo ryica ariko ntiricika gusa kuko iyo ryikunkumura ntiribura gukumbanya abaryo. Hari n’ubwo rirarira nk’umunyamutwe rigatwara ingenzi ziba zigendera hafi aho .Uretse ko n’ubusanzwe aho Inzovu zirwaniye ibyatsi biruma.

Gucika byo kuba incike;ari byo kubyara umwe ; udakurikira ntakurikirwe kandi bisa n’umwaku mu muco wa Kinyarwanda byabaye umurage mu mashyaka uko yagiye asimburana ku Ngoma.

Uwo muco wa Nyakamwe mu Ngoma waje gutaha mu Ngoro ukahaba akaramata none ukaba uzirambanyije zose wabanje mu Ishyaka lyimakaje Ubugumba kandi kubyara kwaryo bitagombye no kuragurizwa. Abana baryo bariho ndetse bakagira n’izina libakwiye litabatandukanya n’abandi kuko bose bitwa Abarwanashyaka.

Kuki havamo umwe rukumbi akaba Ntambahagali, akaba imbere n’inyuma, iburyo n’ibumoso maze yategeka hakabura utigatiga !

Kuki ugeze ku isonga ry’Ishyaka agasimbizwa ku isonga ry’Igihugu, Inteko ya mbere atayizibukira kandi abaziba icyuho batabuze ?

Aho se mama ntiyaba yaravukanye imbuto ? N’uwavukanaga imbuto mu gihe cyabyo, iyo yimaga Abiru bahitaga bashimikira, bakaraguriza ubwoko buzavamo umugore uzabyara umwana wo gusimbura se.

Ndetse umwana w’umwami uganje barabanaga kuko yagendaga agera ikirenge mu cya se ! Maze umunsi byabaye mahwi umwami akabona gutanga ; agaha umuhungu we na we akima. Twumve aho hantu, aho si aho gushakirwa inzira nzima ?

Aho muri Repubulika ntihabuze Abiru b’igihugu ngo basimbure abiru b’ingoma ? Habuze Abiru habura n’Abere babereye kuboneza ingingo z’Inkamatabugingo bagira ngo bazakure umugiga mu Rwanda.

Ngo mu ngazo y’Ishyaka haganje ba Nikozitamba baba basa. Harya ngo Basabose ni umwana w’Umwanyanda ? Urwo rujijo rutaramyemo injiji ni rwo rwajunjuye u Rwanda ! Intekerezo y’intungarutoki ikata inkoni za Nkomamashyi ; gutekereza bihinduka gusobanya aho kugira ngo bibe umusoto w’Ingengarwanda.

Soma umwandiko woseIncike_Nsabimana

Musaninyange aza kunsura

Musaninyange aza kunsura
Yaje wese yisukuye,
Urusogo rw’ umuteto w’ ubutoya
Rukimutemba amata yombi,
Uko atambutse agatengerana.

Yanze ya manywa rwahangu,
Ngo ejo uruhayi rw’ iryo zuba,
Rutamuziga uruti agahwera,
Dore ko ari agati kagitoha
Imirase ihungira kagahonga.

Narategereje nsha uwo mutaga,
Ntabwo nateshutse na gatoya
Umutima uterekeye iribori.
Ni ikirenga we azaramba,
Ntiwarambirwa kumureba,
N’iyo urengeje icyumweru
Uba ukimurangamiye umurata.

Ubwe agira ibyuzo by’ ubudatuza,
Bikaba ibyuzuzo by’ uburanga
Iyamwihangiye yamuhaye.

Jye nararebaga ndunguruka,
Nkamuririmba nkarindagira,
Mu nzu hose boshye uzonzwe
N’ inzozi nyinshi z’ urujijisho.

Inzu yari yenze kwijima gato
Ndeba umunsi ukondakonda
Ukuba kiberinka uyegeranya;
Imirase mu ijuru ry’ umujijima
Igasurusumba insomya amahembe.

Yoga mu nzu ihagira inyanja
Na yo ngo isanganiye iyo nyange.
Yatambukaga ateraguza,
Agana aho ntereye mutegereje.

Agikoza intambwe imwe mu muryango
Umutima utangira kuvumera
Nk’ uvugutira umurya w’ inanga.

Inama twembi turayihuza,
Njya kumusanga nti « gira abana »,
Ati « ngire abawe turere twembi. »

Ineza itashye umutima wanjye
Utera weruye uti « ndashimye »,
Dushira icyusa bishyira kera,
Tuvuga icyarimwe ko bukeye,
N’ ubwo umunsi uzira ikemange
Wakenderaga tuwureba.

Imirase y’ imirenganazuba
Ubwo imwitekaho mu ruhanga
Imana yunamuye nk’ uruhamo,
Imaze kumwuzuraho uruhande
Iti « cyo mutereze ku ruhimbi,
Witse imivugo imuhimbaye. »

Njya kumuhimba ndamuharamba,
Muharira iminwe ndayimuharaga,
Nterurira i mutwe ndera igituza,
Nshutsa ibyano ngarura mu nda,
Ntemba ku matako n’ imirundi,
Ngwa ku kirenge nkimuririmba.

Umurerwa nsanze atagira ikirega,
Ahubwo abengerana nk’ ikirezi,
Nti « izina nkwise uri ikirenga ».

Twararambanye mu ruhando,
Tugumya kwiharira urwo ruhuge,
Rwa ruhuri rw’ indeberezi
Turaruheza ruguma hirya
Umutima utera nk’ utakiriho,
Kuko watururutswe ugatuza.

Tumaze kwitsa ikiganiro,
Ijosi arigondana umugwi mwiza
Ringwa ku rutugu nti « kagwire. »

Yanshyize umutima ku gituza,
Sinishanya ndora icyo gitego,
Nsanga amaso ateretse inkesha,
Akina ibinyonga by’ urunyenyeri.

Maze gushima iyo nshara yanjye,
Nti « seka ndebe uko undenza umucyo,
Maze ducyahe ijoro nyamwinshi,
Tucyifubitse umunezero. »

Umubiri wose wiyongera ishya,
Rwa ruhanga rw’ uruhehemure
Rugumya kogeza urwo ruhanika.

Umusatsi uyumbuje nk’ umusereko
Uva mu ruhanga uhunda ibitugu,
Agize ngo atange nti « reka utembe. »

Naho ubwo rya josi ry’ umutarati,
Uko yariteretse ngo andangamire,
Agasa na ya nkuba ya Rusine
Ikoreye ishaka kuvuna sambwe.

Njya kumusezeraho musekera,
Ansubiza asanga urwo rwererane,
Dusa n’ abibagiwe iby’ ijambo
Ngo kujijuka ni ugutuza,
Si ugutondekanya amahomvu,
Si ugucika uruhondogo.

Burya guceceka si ubucucu
Ni ugucengerwa n’ ibyo uzi,
Maze ugacira imbere ugatuza
Ugatana usanga irikuri mu nda
Kubikura ubuhoro bwawe.

Naramubwiye nti : « curika ingohe » ;
Ngo azicurure nti : « zana ibyano,
Ndore ibyo byiza byagusabye. »

Ati « juru ryanjye ijoro ni ryinshi. »
Nti « reka ryire rishyire kera
Ndabona ryose ryizihiye ishya. »

Uwarisibiza na gatanu,
Ntabwo naganya amanywa cyane
Kandi mbikiriye inyenyeri
Isumbya izuba kwaka inzora.

Yarahagurutse arinanura,
Inyeri zicika inyinya aracira.
Ati « mvumye uzajya akuvuga nabi »

Agarutse hino atega nk’ inyambo,
Nti « umenya inyange ibyina umutaho ».
Sinamutinza mugwa mu byano,
Tumara umwanya muvunya ihobe.
Ingohe zireka indoro irahonga
Ijosi aragondeka ati « uragwire ».

Sipiriyani Rugamba

Igishyimbo

Ibishyimbo bishingirirwa/foto wikipédia

Ngwino cyamamare nkurate
Ngwino cyatwa cy’abanyarwanda
Wowe uturwanaho buri teka
Wowe udutera umunezero.
Ingabo itabarana uriya mutoya

Nta bwo itakara ku rugamba
Ngo ingabo utwaye zitatane
Uhora uyisura ukayisukura
Bugacya ugerekaho iyisumbye.
Ari ugushakira amasuhuko

Abatagutunze bageze ikaga.
Reka nsobanure ingabo iganje
Wenda muri twe habamo bamwe
Batanyumva uko nyibabwiye
Bakayikekamo isuri isanzwe!

Ka kababi k’umugondoro
Gakura buhoro ijoro n’umunsi
Umurima ukabamo ingarama nziza,
Inzara iratsindwa uba uzibye icyuho,
Icyoko cyizihiye rubanda

Ikibabi ukinze ukiri mutoya,
Kibona ibindi by’agasukiranyo
Waba ushonje ukajya gusoroma
Kugeza uvanga n’imiteja,
Imitima ikururuka mu bantu

Bakabitonora aho mu iturira
Izuba ryavamo nka gatanu,
Bakabitoranya babitwara,
Bakabisanza mu rugo hose,
Bakabisura bagasusuruka

Ukumva imirishyo hirya no hino
Abantu bose birya icyara
Ngo cya cyago izaca hehe?
Ko tubihuye tukabihunika
Uretse ibyo twahaho abacuruzi

Tugura akunyu ko kubirisha
Imitiba ihunitse izajya hehe?

GF

 

Inkera y’abatutsi n° 2

Umunsi wari uciye ikibu
Abatutsi basakabaga
Nyamara batasinze
Bamwe bafashe akabando
Basigasira  amabondo
Indagara zabaye indagara
Kalisa na Mutsindashyaka banyuzwa mu misoto
Bagaruka mu nkera bahotsweNdaranganya amaso mu nkera
Abatutsi batasize n’iyonka
Mbonamo abasazi
Mbonamo abasizi
Mbonamo imfura nke
N’ubututsi butuye mu mfuruka z’abatutsi
Bushinzwe gusetsa no guseka urumenesha
Nyamara bose biswe abatutsiMbona Roza Kabuye abebera
N’imbehe y’indagara mu gikondorero
Akebaguza yiheza
Asekura inkingi agwa agaramye
Twikanga ko akuyemo inda
Bitaratinda turahumurizwa
Ngo ntiyari inda zari indagara
Baraseka bya gitutsi

Mu basizi  mbona Ngarambe
N’inkoni n’inkuyo
Avuga amazina y’indagara
Mbanza no kugira ngo ni ay’inka
Nibuka ko muri gahunda y’ingoma
Inka zasimbuwe n’indagara

Mu basazi mbona Mazimpaka
Yari yanze kurya indagara
N’itoroshi mu ntoki amurika
Nyamara amatara mu rugwiro ari inzora
Mubajije icyo ahamura ati ndashakisha
Musobanuje icyo yataye
Ati nabuze umututsi mu nkera
Menya ntyo ko ari umusazi

Mwereka umubyeyi wari hafi y’umugabe
Yari yasokoje uruhanika
Asa na nyina w’Imana
Nawe amubonera inenge
Ngo yagorewe ku ngoma nka Murorunkwere
Acuruza amata ari umugabekazi
Icyansi kimwe ku ruhimbi
kivanwamo amata
Cyibikwamo amahera

Sinizimba mu magambo
Mwereka Bizimungu
Wasaga n’uwigunze
Nka Musinga ku Nkombo
Nawe amubonera icyaha
Ngo yagizwe umworo yari umwiru
Ibyo binyibutsa Kayijuka k’impumyi
Nti nibyo ingoma zifitanye isano
Sinanabitindaho turakomeza

Mwereka Biruta wasinziriye mu nkera
Umutwe urambitse mu mbehe
Ayikomba agona nyamara akamira
Abonerwa inenge ngo si umututsi ni Nkundiye
Binyibutsa mwene Kabego
Wahatswe neza n’ingoma yambaye se
Nshaka isano ndaribura
Sinanabasha gukomeza

Umukono Polisi asaba ijambo
Ashimira Kagame n’indagara
Ati kera abatutsi bacyorora inka
Bavugaga ko zisa na nyirazo
None izi ndagara zisa na Kagame
Abatutsi bagwa mu kantu
Kamaze umwanya nk’uwo guhumbya
Bihozagara ava ku ntebe
Agwa yubamye araramya
Asenga nyir’igisenge
Ati ungire umushumba mwimanyi
Iby’ubworozi narabyize
Ndagire indagara ubwo zikamwa
Baraseka barenzaho

Mukankomeje yiha ijambo
Arateshaguzwa bagwa mu kantu
Ashima Kagame akeza indagara
Arahimbarwa arataraka
Akura inkanda asa n’ubandwa
Bitera Musoni isoni n’ubwuzu
Ahisha amaso mu gishura cya Kirabo
Bitera isoni abatutsi
Basaba Kagame gusoza ingando

Basoza bavuza impanda
Uwo munsi wandikwa mu mateka
Ngo usimbure uw’intwari
Witwe umunsi w’indagara

   Benjah Rutabana

Ibyahishuwe

Vénuste Mupenzi/facebook

Rugira kera wabaga i Rwanda
Ndate Imana igaba ubutware
Wowe biganza bizira ubwiko
Ngo umpe guhirwa n’iyi nganzo
Mbone nkubwire ibyo ndora hirya.

Harya wararaga nta nduru
Inda mbi yaje ihagira itongo
Urwango rwisasira ubutware
Icyago kibasira abayoboke
Ngo hato utazagaruka bakuramya!

Kuva wahabura ubuturo
Imitima yataye ibitereko,
Intumwa natumye yatinze nzira
Uba waramenye ko rushya cyane
Dore izo wasize ntizikirisha
Zirimo injishi iziboha cyane
None buracya bwanga kwira
Amaso yerekeye ikirere
Ngo uratabara nk’ibya kera.

Ese ntiwagarura kirazira
Ngo abawe twese tuzire rutuku
Ngo ugabe imbuto iduha kubana
Nta mwiryane i Rwanda rwawe?

Nawe iyo uhaba wari gushoberwa
Ariko tuza nkumare inyota;

Cyono nawe fata imigambi
Dore isaso wararaga iriho imungu
Naho inkingi wacaga utaha
Ubu n’urushishi rurayisunika
Inzu yo bayimaze imiganda.

Ahari wagize ngo ruragendwa?
Bwa hehe kuva tukubura!

Urya mugoroba wanga kuza
Amahano yakomeje kugwira
Amahema akwira imisozi yose
Kugeza n’ubu hahishwa amaso
Ngo inyoko nk’iyo irimo inyamaswa
Irindwa abana bataba impfubyi
Intare yabageze imikaka.

Ariko se nkubaze!

Burya watumaga nyina wa Jambo
Akiza i Kibeho kuhadusura
Ko bwakeye hakagwa abawe
waba bose warababonye
Ko batashyinguwe nk’intwari?

Tukagira ngo bizahosha
Iminsi irisuka nk’amahindu
Ari na ko inkota ikurusha umurimo!

Harya ngo uzababarira bose?

Ni nde utakora amarorerwa?
Niba uwo murage ugikomeza!

Ngicyo igituma batagutinya
Bakakakubeshya ngo barakuramya
Nawe imbabazi uti »mwakire »
Kandi impuhwe barazineye
Bariburenge impinga bica
Ibyo waremye babica ku isi
Nk’aho bakurusha ubutware.

Nka barya baturusha inda ndende
Baducuze iyobokamana
Burya se koko urabashima?

Bagira kwirukankana ibitabo
Ku wa mungu ngo tubature
Ya maturo batagushyira
Kandi yaratuvunnye bagaramye
Bagakora ibyaha biruta ibyacu
N’aho bagarukiye bakaza
Ibitabo byawe bagata hirya
Maze amaturo bagaha iryinyo.

Bya biterane bakumurika
Burya si shyashya mba nkwirabura
Ni amatiku yo kudushyenga
Ni amaringushyo areshya abacu
Ngo bahere hirya iyo mu kigunda
Izina ryawe bakarisiga
Bwa busembwa bw’ingeso ntabwa.

Ntibava ku izima byo urabizi
Byajya gucika bati « HALLELUYA ».

Kandi ndi wowe naza nemye
Ngacyura abaheze iyo mi kigunda
Abanyitwaza nkabaha ibihano
Ngafata na ya ngoro nkayuhagira
Maze iyo myaku igashira i Rwanda
Kuko naza ntari inyanda
Cyangwa ngo nsesere bunyenzi.

Naza rwose ndi myugariro
Ntanyaga ibihogo n’amagaju
Ntavanga imirya n’imiryango
Naza ntavugirwa n’urushako
Naza ntaryoherwa ubudasigaza
Naza rwose nzira agafuni
Nta biboko nta buroko.

Naza nirinda ibigutiya
Naza ntarya ingagi n’ibirunga
Naza ntarya amateme n’imihanda
Naza ntarya imisoro n’imisanzu
Naza ntagira abo mpeza hanze
Naza ndwanya akazu burundu
Naza ntanga akazi mu bantu.

Ngaho banguka nk’Imana
Uce urwikekwe no ku nkike
Amahoro atsinde amahano iwawe
Intare y’akanwa ihabwe imyambi
Ejo itazaduca ku rubyaro.

Ntuzace ariko iy’u Burera
Ntihaba icyicaro cy’ingoro yawe
Dore n’izubatswe zirasenywa
Ngo interahamwe itaryama
Bayikanga nk’imandwa mbi
Bayirwanya nka Ruzagayura
Bayiririmbana ubwira
Ngo amahanga agire ubwuzu
Amacumu agwire bayitsembe.

Ngaho ngwino ukamirwe amariza
Ngwino uzindutse nk’ijoro ryiza
Mugongo mugari w’inyabutatu
Imana nzima yahoze i Rwanda.

MUPENZI B. VENUSTE

4/2003