Rwanda. Imungu ya ruswa iyogoje itangazamakuru ryo mu rwa Gasabo

radido rwandaNkuko  Ministre  w’ubutabera  w’u  Rwanda  Bwana  Businge  Jonhson  yabitangarizaga  akanama  k’umuryango  w’abibumbye  gashinzwe uburenganzira  bw’ikiremwa-muntu  I  Genève  muli  Suisse  aho  yoherejwe  nk’intumwa  ya  Leta  mu  gutanga  rapport  isobanura ihonyorwa  rya  muntu  ku  birego  birebana  n’u  Rwanda;  yongeyeho  ko  mu  Rwanda  ikibazo  kibahangayikishije  bafite  ubu  ari Itangazamakuru  ku buryo  barikulikiranira  hafi  umunsi  ku  wundi  ngo  ritavaho  rimera  nkaya  maradio  yahozeho  mbere  y’intambara  ya RTLM  aribyo  byatuviriyemo  Génocide   yo muli  1994.

Ibi  Businge  akaba  abivuga  yirengagije  ibirego u  Rwanda  ruregwa  birimo ubwicanyi, gufungwa  kw’abatavuga  rumwe  na  FPR, kutisanzura  mu  bitekerezo, ihohoterwa  ry’ubwoko  bwose  haba  mu magereza cyangwa  ahandi  hatazwi  hafungirwa  inzirakarengane.

Ni  muli  urwo  rwego  hari  icyegeranyo  cy’umuryango  utegamiye  kuli  Leta  urwanya   ruswa  n’akarengane  mu  Rwanda TRANSPARENCY  INTERNATIONAL-RWANDA (TI-R), ku  bushakashatsi   cyakoze  ku birebana   n’itangazamakuru   mu  Rwanda  kuva muli  2003  hatangira  Itangazamakuru   ryigenga  ririmo  amaradiyo, ryakomeje   gukura  aliko  rikaba  rirangwa na  Ruswa   ku buryo bugaragara  ariko  ntibuvugwe  cyane.
TI-R iravuga ko  , mu bakora  Itangazamakuru  388  babajijwe  muli  ubwo  bushakashatsi, bose  bavuze ko  itangazamakuru  ryo  mu  Rwanda ririmo  Ruswa. Abandi  bagenerwabikorwa  cyangwa  abakorana  naryo, muli  1093  babajijwe  nabo  bose (100%)  bemejeko itangazamakuru  mu  Rwanda  ririmo  Ruswa.

Mw’ itangazamakuru  ryo  mu  Rwanda, ubushakashatsi  bwagaragaje ko  abakora  itangazamakuru  ubwabo  bemeza ko  Ruswa y’amafranga (66%)  ariyo  yiganje  cyane  mu  mwuga  wabo, hagakulikiraho  n’icyenewabo (60%), ikimenyane (54%), Ruswa  ishingiye  ku gitsina (43%), no  guhabwa  impano (39%).

Abakorana  n’itangazamakuru  biswe  abafatanyabikorwa  b’itangazamakuru, bemeje ko  Ruswa  y’amafranga  ariyo  yamunze itangazamakuru (72%), igakulikirwa  n’icyenewabo (61%), ruswa  ishingiye  ku  gitsina (49%), ikimenyane (48%), no  guhabwa  impano (35%).
Ubu  bushakashatsi   bwagaragaje  bidasubirwaho ko  ibijya  bivugwa  mu  matamatama  ko  itangazamakuru  ryo  mu  Rwanda  ryamunzwe na  Ruswa  bifite  ishingiro.

Ruswa  kandi  igaragara   no  mubayobozi   b’ibitangazamakuru  mu  gihe cyo  gutanga  akazi  n’ibindi; urugero  kwemera  kuzatanga amafranga   runaka  igihe  uzaba  uhawe  akazi. Wahembwa  nka  800.000frw  nawe  ukagomba  kuzamuha  200.000frw.

Ruswa  nanone  iza  ku  isonga  ni  ugushaka  no  guhabwa  amatangazo  yamamaza (advert). Ku  batabizi, burya  ku bitangazamakuru  hafi ya  byose  mu  Rwanda  bitunzwe  no  kwamamaza(advert), iki  cyiciro  kikaba  cyaramunzwe   na  Ruswa  ku  kigero  cya  (45%) ushingiye ku buhamya  bw’abakora  itangazamakuru  ubwabo,  naho  washingira  ku buhamya   bw’abakorana  n’itangazamakuru  ugasanga ko ruswa  muli  iki  cyiciro  iri  ku kigero  cya  (34%).

 Akenshi  iyo ibigo  bikomeye  bigiye  kuguha  kontaro  yo  kubyamamaza, bigusaba ko  nta kintu  nakimwe  uzabavugaho  kibi.
Ubu  bushakashatsi   bwanacukumbuye  inkomoko  ya  ruswa  ivugwa  mw’ itangazamakuru  ryo  mu  Rwanda  maze  basanga  inzego z’abikorera (private  sector)  arizo  za mbere  mu  gutanga  ruswa, hagakulikiraho  inzego  z’ubutegetsi   bwo  hejuru  muli  Leta, hagakulikiraho  inzego  z’ibanze.
Hari  abanyamakuru  bahabwa  ruswa   n’abayobozi   b’uturere, yaba  ari  gukora  inkuru, akibagirwa  amahame  y’umwuga. Hari  n’igihe abanyamakuru  bahanahana  amazina  ya  ba  mayors  bakunze gutanga   za  ruswa.

Ubu  bushakashatsi  bugaragaza ko   ibitangazamakuru  by’ubucuruzi   cyangwa  by’abantu  ku  giti  cyabo   aribyo  bibonekamo   ruswa (73%)  cyane  kurusha  ibitangazamakuru   bya  Leta (24%).

Ikindi   ubushakashatsi  bwagaragaje  ni uko  ibinyamakuru  bisohoka  ku mpapuro (print  media)  aribyo  birya  ruswa  cyane  hagakulikiraho amaradiyo, hakaza  n’ibinyamakuru  byandika  kuli  internet.

Amafranga  atangwa   cyangwa  akakirwa   nka  ruswa  mu  itangazamakuru   ryo mu  Rwanda  ari  hagati  ya   5.000 na  1.500.000 Frw.
Abahanzi  bo  bagaragaje  ko  nta  muhanzi  ushobora  kuzamuka  adatanze  ruswa  ku  banyamakuru  aribyo  bita (kuguha  hit). Mu  bindi byagaragajwe  n’ubu   bushakashatsi  ni  ijambo  ryitwa  ‘’GITI’’,  ku  banyamakuru  rikunzwe  gukoreshwa   nk’amafranga   y’urugendo cyangwa  ayo  guhaha  amafunguro   ahabwa   umunyamakuru  igihe  agiye  mu kazi  ko  gutara  amakuru  atayahawe  n’ikigo cy’itangazamakuru  akorera   ahubwo  akayahabwa  n’uwamutumiye  ngo  atare  amakuru.

Banyarwanda, Banyarwandakazi, nubwo  umuryango (TI-R)  ntako  uba  utagize  ngo  ubwire  Leta  n’ibitangazamakuru  mu kwikubita agashyi, ndahamya  ko  kurandura  ruswa  mu  itangazamakuru  ryo  mu  Rwanda  bitazigera  bishoboka  kubera  inzego  nkuru z’ubutegetsi  zayigize  intwaro  ikomeye  haba  hano   mu  Rwanda  cyangwa  mu  mahanga  ntawe  ubiyobewe, nkaba  nsanga gutakambira  Leta  ya  FPR   mu  gufata  ingamba zo kuyikumira  ari  nko  gucurangira  abahetsi. Byongeye  kandi  iyi  ruswa  mu itangazamakuru  ryo  mu  Rwanda  ikaba  ifite  ingaruka  nini  ku  gihugu, yaba  ku bukungu  no  kugeza  amakuru  ku  banyarwanda. Mugire amahoro.

Byanditswe  ku wa  8/11/2015, na:
A.BEN  NTUYENABO, KIGALI-RWANDA.